TỪ NGƯỜI GIỮ TRÂU TRỞ THÀNH QUÂN SƯ CỦA CHÚA NGUYỄN

TỪ NGƯỜI GIỮ TRÂU TRỞ THÀNH QUÂN SƯ CỦA CHÚA NGUYỄN.

        Đào Duy Từ gốc Thanh Hoa, học giỏi, thông suốt kinh sử, thiên văn nhưng khi đi thi, Hiến ty Thanh Hoa xét lý lịch con nhà phường chèo nên gạch tên.
        Duy Từ bất mãn, lại nghe chúa Nguyễn ở đàng trong yêu quý học trò nên bỏ nhà trốn vào - năm ấy là 1625.
        Ban đầu Duy Từ đi giữ trâu ở Hoài Nhân, Quảng Nam (1) được Trần Đức Hòa là hào mục ở đây thấy người khôi ngô, tuấn tú đối đáp lưu loát nên gã con gái cho, mặc khác tiến cử cho chúa Nguyễn Phúc Nguyên. Sau lần tiếp xúc chúa đã tin dùng Duy Từ và cho giữ chức Nha úy nội tán chuyên coi quân cơ và tham lý quốc chính (2)
        Đào Duy Từ là tác giả của lũy Trường Dục hay còn gọi là lũy Thầy ở Quảng Bình, lũy đắp rất kiên cố để ngăn chặn sự hăm he đe dọa của chúa Trịnh ở đàng Ngoài.
        Mọi việc đối nội, đối ngoại từ tuyển chọn nguời tài, chính sách thuế má, tuyển quân cho đến sách lược đối phó và tổ chức chiến tranh với chúa Trịnh ở đàng Ngoài đều có bàn tay của Đào Duy Từ.
       Ông mất năm 63 tuổi, chúa thương tiếc khôn nguôi.
" Duy Từ có tài lược văn võ, giúp việc ta có 08 năm mà công nghiệp rỡ ràng, đứng hàng đầu trong số công thần khai quốc"
Lời điếu của Chúa Nguyễn Phúc Nguyên.
      (Viết theo Quốc sử quán triều Nguyễn).
(1) Quảng Nam hồi đó rộng đến Bình Định.
(2) Bàn việc nước.

*     Thi tuyển để chọn hiền tài mà chỉ dựa vào lý lịch thì người tài bỏ đi là lẽ đương nhiên.
     Tiên chúa Nguyễn Hoàng cũng là người tài bị bạc đãi nên đã tìm cách vào Nam mưu dựng cơ đồ.
     Chúa Nguyễn có Đào Duy Từ cũng như Lưu Bị có Khổng Minh vậy.
     Về sau con cháu Đào Duy nhiều người học giỏi đỗ đạt làm quan.